ΒΡΑΒΕΙΟ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑΣ – PRIX DE LA MISE EN SCENE

ΕΠΙΣΗΜΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΑΝΝΩΝ

 

Wiktor & Zula 

H ταινία Ψυχρός Πόλεμος είναι αφιερωμένη στους γονείς του Pawel Pawlikowski, γι’αυτό και έδωσε τα ονόματά τους στους δύο κεντρικούς χαρακτήρες της ταινίας του στην οποία υπογράφει εκτός από τη σκηνοθεσία και το σενάριο. Οι αληθινοί Wiktor & Zula – οι γονείς του – πέθαναν το 1989 λίγο πριν γκρεμιστεί το Τείχος του Βερολίνου. Πέρασαν τα προηγούμενα 40 χρόνια της ζωής τους μαζί, πότε σμίγοντας, πότε χωρίζοντας, άλλοτε κυνηγώντας και άλλοτε τιμωρώντας ο ένας τον άλλο στο ανατολικό και το δυτικό μπλοκ στην Ευρώπη. «Ήταν δύο δυνατοί, υπέροχοι άνθρωποι, αλλά σαν ζευγάρι ήταν ολοκληρωτική καταστροφή» λέει ο ίδιος ο Pawlikowski. Αν και τα γεγονότα της ταινίας δεν έχουν σχέση με την πραγματική ιστορία των γονιών του, η ανατομία της σχέσης τους ήταν κάτι που πάντα τον σαγήνευε και ήθελε να διηγηθεί. «Ήμουν το μοναδικό παιδί τους και μολονότι ήμασταν πολύ δεμένοι, ποτέ δεν κατάλαβα τη φύση της σχέσης τους. Οι δυο τους ήταν μακράν στην πορεία της ζωής μου οι δύο πιο δραματικοί χαρακτήρες που γνώρισα. Ο τρόπος να διηγηθώ την ιστορία τους είναι δίχως να μένω πιστός σε γεγονότα και λεπτομέρειες, αλλά αναδεικνύοντας τα δομικά στοιχεία της σχέσης τους. Το αταίριαστο του χαρακτήρα τους είναι τελικά αυτό που τους έκανε να μην μπορούν να είναι μαζί, αλλά και να πονάνε μακριά ο ένας από τον άλλον. Η ζωή τους σημαδεύτηκε από τις δυσκολίες της εξορίας και της συνύπαρξης σε διαφορετικές κουλτούρες, της ζωής σε ένα απολυταρχικό καθεστώς όπου ακολουθείς αυστηρούς κανόνες, μολονότι ο πειρασμός να τους παραβείς είναι πάντα εκεί».

Το αποτέλεσμα είναι μια δυνατή ιστορία εμπνευσμένη από τους γονείς του χωρίς τις ακριβείς λεπτομέρειες της ζωής τους.

Αντίθετα με τη μητέρα του Pawlikowski, με το μεγαλοαστικό της παρελθόν που άφησε πίσω της για να κυνηγήσει στα 17 μια καριέρα στο μπαλέτο,  η Zula της ταινίας έχει ταπεινή καταγωγή και η συμμετοχή σε ένα παραδοσιακό συγκρότημα είναι ο τρόπος της να ξεφύγει από την φτώχια. Μπορεί να τραγουδά και να χορεύει, το ταμπεραμέντο της είναι εκρηκτικό και γι’αυτήν ο Κομμουνισμός είναι μια συνθήκη αποδεκτή. Η ίδια δεν έχει καμία επιθυμία να ξεφύγει στη Δύση. Ο Wiktor από την άλλη έρχεται από έναν κόσμο εξευγενισμένο και μορφωμένο, είναι ένας χαρισματικός μουσικός που η αστική του ευγένεια έχει ανάγκη την αντίθεση με την εκρηκτική ενέργεια της Zula. Σπούδασε στο Παρίσι και μολονότι είναι εξαιρετικός πιανίστας με κλασική παιδεία το αληθινό του πάθος είναι η jazz. Για το παρελθόν του Wiktor ο Pawlikowski μοιράζει στοιχεία μέσα από την μουσική της ταινίας χωρίς επεξηγήσεις. Η διαφυγή στη Δύση γίνεται μονόδρομος στην μουσική του πορεία, καθώς η καλλιτεχνική του έκφραση καταπιέζεται και δεν βρίσκει διέξοδο στην αυταρχική Πολωνία.

Η πολιτική διαμορφώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται οι δύο ήρωες. Η προδοσία διαφαίνεται σαν ο μοναδικός δρόμος για επιβίωση, ενώ η όποια συμμόρφωση ή αντίθεση στο σταλινικό καθεστώς τους καθορίζει ως χαρακτήρες και καταδεικνύει τη δύναμη ή την αδυναμία τους.

Η Μουσική

Αφού συνέλαβε τους ήρωές του ο Pawlikowski έπρεπε να τους φέρει κοντά. Η μουσική είναι ο τρόπος. Το παραδοσιακό συγκρότημα της Πολωνίας, Mazowsze υπήρξε και συνεχίζει να υπάρχει μέχρι και σήμερα. Ο μουσικός αυτός θεσμός είναι αρκετός να περιγράψει διαχρονικά την κατάσταση στην Πολωνία χωρίς ο ίδιος ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος να χρειάζεται να πει κάτι γι’αυτήν.

«Καθώς μεγάλωνα, αυτή ήταν η μουσική που άκουγες, αυτή ήταν η μουσική από την οποία δεν μπορούσες να ξεφύγεις. Δεν ήταν τόσο cool ανάμεσα στους νέους που προτιμούσαν να ακούν μυστικές ηχογραφήσεις που κυκλοφορούσαν των Kinks ή των Small Faces, όμως οι μελωδίες, οι φωνές, οι χοροί, οι συγχορδίες, όλα ήταν εκεί, κυρίαρχα και τόσο όμορφα που σε ταξίδευαν μαγικά». Το όνομα Mazowsze προέρχεται από μια περιοχή της Πολωνίας ενώ το παραδοσιακό αυτό συγκρότημα ιδρύθηκε το 1949 από τον πολωνό συνθέτη, Tadeusz Sygietyński και την ηθοποιό γυναίκα του, Mira Ziminska. Οι δυο τους ταξίδευαν στην πολωνική ύπαιθρο, συνέλεγαν παραδοσιακά τραγούδια, προχωρούσαν στις νέες ενορχηστρώσεις των κομματιών. Είναι μουσικοί εθνογράφοι όπως υπήρξε ο Woody Guthrie στις ΗΠΑ ή η Δώρα Στράτου στην Ελλάδα. Και όπως το συγκρότημα Mazurek στην ταινία, έτσι και το Mazowsze έγινε όργανο προπαγάνδας στα χέρια της κομμουνιστικής κυβέρνησης. Τα τραγούδια του ήταν απάντηση στην τέχνη της αστικής τάξης, την jazz που έγινε σύμβολο παρακμής.

Ο ίδιος ο Pawlikowski επέλεξε τα τρία παραδοσιακά τραγούδια που ακούμε στην ταινία, ένα εκ των οποίων μετατρέπεται στην ανατριχιαστική jazz εμφάνιση της Zula στο Παρίσι της δεκαετίας του ’50.

Όλα όσα ενώνουν και χωρίζουν το ζευγάρι των ηρώων του, η αγάπη, η απώλεια, το ερωτικό πάθος και ο πόνος διαχέεται και βρίσκει έκφραση μέσα στη μουσική της ταινίας.

Στο πλευρό του Pawlikowski – που είναι ο ίδιος πιανίστας της jazz – σε αυτή τη στρατηγική επιλογή να δώσει πρωταγωνιστικό ρόλο στη μουσική στάθηκε ο πιανίστας και συνθέτης, Μarcin Masecki που υπέγραψε όλες τις jazz διασκευές στην ταινία. Όπως αποκαλύπτει μάλιστα ο ίδιος ο σκηνοθέτης, ο Masecki ήταν η αρχική επιλογή για τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Wiktor ώσπου ο Pawlikowski βρήκε τον ηρωά του στο πρόσωπο του Tomasz Kot. Το καστινγκ της Zula ήταν πιο εύκολη υπόθεση. Η Zula γράφτηκε και χτίστηκε πάνω στη Joanna Kulig, μια φίλη του που γνωρίζει καλά. «Βρισκόταν πάντα στο μυαλό μου όταν έγραφα το σενάριο και έχτιζα το χαρακτήρα της Zula» αποκαλύπτει ο Pawlikowski.

Η Εικόνα

Όποιος έχει δει την προηγούμενη ταινία του Pawlikowski, Ida αναγνωρίζει και σε αυτή την ταινία το ασπρόμαυρο σχεδόν τετράγωνο κάδρο, μια επιλογή που οδηγεί στην άποψη ότι αυτή πλέον είναι η υπογραφή του.

«Ήθελα να κάνω την ταινία αρχικά έγχρωμη» αντιλέγει ο ίδιος. «Δεν ήθελα να επαναλάβω τον εαυτό μου, αλλά όταν εξέτασα τη χρωματική παλέτα, δεν ήξερα τι χρώμα να δώσω στην Πολωνία της εποχής. Δεν έμοιαζε με τη σέπια των ΗΠΑ της δεκαετίας του ’50. Το χρώμα στην Πολωνία είναι ένα είδος γκρι/καφέ/πράσινου. Η Πολωνία τότε ήταν συντρίμμια, ο κόσμος ήταν μελαγχολικός, φορούσε ρούχα με σκούρα χρώματα. Το ασπρόμαυρο άρχισε να φαντάζει σαν η μοναδική επιλογή για την ιστορία που ήθελα να πω».

Το 1.33:1 φορμά είναι αυτό που εκφράζει καλύτερα τον Pawlikowski. «Ξεκίνησα με αυτό γιατί σε βοηθά όταν δεν έχεις πολλά χρήματα για σχεδιασμό της  παραγωγής στο background να μη δείχνεις πολύ από τον έξω κόσμο και να επικεντρώνεσαι μόνο στην ιστορία που έχεις να διηγηθείς».

Ιστορία 15 Χρόνων

Η ταινία καλύπτει δεκαπέντε χρόνια. Στα 84 λεπτά που διαρκεί καλύπτει ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας από τα χρόνια 1949-1964 αφήνοντας όμως και κενά. Ο θεατής με την καθοδήγηση των μπλακαουτς της ταινίας και τίτλων με την εκάστοτε χρονολογία καλείται να γεμίζει τα κενά.

«Απέφυγα με αυτόν τον τρόπο να γεμίζω τις μεταπηδήσεις στις διαφορετικές εποχές με κακές σκηνές και κακό διάλογο». Το αποτέλεσμα είναι όσα μένουν ανείπωτα και ατελείωτα να τονίζουν το μοιραίο της σχέσης των δύο εραστών. Οι θεατές της ταινίας συμπληρώνουν μόνοι τους το παζλ, όπως ακριβώς αναγκάζονται και οι δύο κεντρικοί ήρωες της παθιασμένης αυτής ερωτικής ιστορίας.

Ανατολή – Δύση: Το Σκηνικό

Πολωνία, 1949. Ανατολικό Βερολίνο, 1952. Παρίσι, 1954. Σπλιτ-Γιουγκοσλαβία, 1955. Παρίσι, 1957. Πολωνία, 1959. Πολωνία, 1964. Οι σταθμοί ενός έρωτα αδύνατου, καταδικασμένου, αιώνιου.

«Η αγάπη είναι αγάπη και τίποτα άλλο». Η ταινία είναι μια ρομαντική,  παθιασμένη ερωτική ιστορία τόσο δυνατή που σε οδηγεί μόνη της. Δεν πιστεύουν όλοι σε μια αγάπη τόσο δυνατή και μοιραία, τι θέλει να πει όμως ο ίδιος ο σκηνοθέτης;

«Μια τέτοιου είδους σχέση είναι ελαφρώς πόλεμος σε κάθε της πτυχή. Δύο δυνατοί, ανήσυχοι άνθρωποι, τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους που σχηματίζουν δύο ακραίους πόλους. Η Zula & o Wiktor στην πορεία της ζωής τους δένονται με άλλους εραστές, φτιάχνουν καινούργιες σχέσεις, αποκτούν συζύγους. Το πέρασμα του χρόνου όμως τους κάνει να συνειδητοποιήσουν ότι κανείς δεν μπορεί να είναι τόσο δεμένος στην ψυχή τους όσο ο ένας στον άλλον. Κανείς δε θα τους μάθει τόσο καλά. Κι είναι παράδοξο πως ο ένας για τον άλλον είναι το μόνο πρόσωπο που δεν μπορούν να είναι μαζί. Αυτή είναι και η τελευταία ερώτηση για τον Pawlikowski: «Υπάρχει μια αγάπη που αντέχει; Μια αγάπη που μπορεί να ξεπεράσει τη ζωή, την ιστορία, τον κόσμο; Πιστεύω πως το τέλος δίνει μια διαχρονικότητα στην αγάπη τους».

Είναι το τέλος αναπόφευκτο;

«Δεν έχω ιδέα» λέει «Έτσι νομίζω».

“Εκτυφλωτική παρουσία της Joanna Kulig – μια σύγχρονη Jeanne Moreau της εποχής μας”  Nick James, Sight & Sound

“Η Kulig, τόσο εκρηκτική όσο η Jeanne Moreau στην εποχή της, είναι η ζωτική δύναμη της ταινίας” Tim Robey, Telegraph ****

“Αυτή είναι μια ταινία της σάρκας, όχι του πνεύματος. Ο Pawlikowski είναι ένας λυρικός, μυστηριακός δημιουργός με σαγηνευτικό στυλ” Steve Pond, The Wrap

“ Μυστηριώδης, μουσικά επική, οπτικά σαγηνευτική ταινία … θριαμβευτικά χορογραφημένη από τον Pawlikowski και κινηματογραφημένη από τον κινηματογραφιστή Łukasz Żal.”  Peter Bradshaw, The Guardian *****

“Mια ταινία φτιαγμένη με τον αέρα και τον λυρισμό της μεγάλης δόξας του Ευρωπαϊκού New Wave. Άγρια η ομορφιά της ερμηνείας της Kulig. Ο Pawlikowski θυμίζει Milos Forman, Jiri Menzel και François Truffaut στην αρχή της καριέρας τους” Geoffrey McNab, The Independent

“Εξαίσια, συνταρακτική αποδόμηση ενός ρομάντσου με killer soundtrack” Leslie Felperin, The Hollywood Reporter

“Tέλεια, ασπρόμαυρη δημιουργία. Μια ταινία που έχει δομηθεί με ανατριχιαστική ακρίβεια από τη μουσική μέχρι τη σκηνοθεσία και φωτογραφία κάθε κάδρου της” Guy Lodge, Variety

“Επικά στυλάτη ταινία”  Finn Halligan, Screen

“Εκρηκτική παρουσία η Joanna Kulig ως μαγευτικό επίκεντρο της ταινίας. Κρυστάλλινη κάμερα, ασφυκτικό ασπρόμαυρο κάδρο και jazz σε αφηγηματική ακρίβεια” Justin Chang, LA Times

“Ένα ασπρόμαυρο κομψοτέχνημα- μινιατούρα επικών διαστάσεων” David Jenkins, Little White Lies

“Μεγαλειώδης δυνατή χειρουργική ακρίβεια” Le Monde